Pin và hệ thống tích trữ năng lượng: Chìa khóa để Việt Nam xanh hơn, phát thải thấp hơn

Phát biểu khai mạc, ông Hoàng Quân, Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến công và Tư vấn phát triển công nghiệp Hà Nội, khẳng định kinh tế ngày nay không thể tách rời nhiệm vụ bảo vệ môi trường. Hiện nay, biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng đòi hỏi chúng ta phải có một mô hình phát triển mới là phát triển xanh, phát thải thấp. Để đạt được mục tiêu đó, việc ứng dụng công nghệ xanh, công nghệ điện tiên tiến trong sản xuất công nghiệp là yêu cầu tất yếu.

Theo ông Quân, để thực hiện mục tiêu trên, có hai trụ cột cần ưu tiên là phát triển công nghệ xanh, ứng dụng hiệu quả các giải pháp năng lượng mới nhằm giảm thiểu phát thải trong sản xuất, cùng với việc tạo lập cơ chế chính sách phù hợp để phát triển các khu công nghiệp xanh, giúp doanh nghiệp có điều kiện sản xuất xanh hiệu quả, phù hợp xu thế toàn cầu.

“Đây là thời điểm cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa doanh nghiệp, chính quyền cùng sự hỗ trợ của đối tác quốc tế về công nghệ tiên tiến. Hội thảo ngày hôm nay chính là diễn đàn giúp chia sẻ nhiều kinh nghiệm, mở ra cái nhìn rõ hơn về con đường phát triển xanh trong thời gian tới”, ông Quân nhấn mạnh.

Theo ông Hoàng Quân, Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến công và Tư vấn phát triển công nghiệp Hà Nội kinh tế ngày nay không thể tách rời nhiệm vụ bảo vệ môi trường.

Đi sâu vào vấn đề kỹ thuật, ông Dư Văn Toán, chuyên gia về năng lượng tái tạo (Bộ Nông nghiệp & Môi trường), chia sẻ về hiện trạng phát triển hệ thống pin tích trữ năng lượng (BESS) trên thế giới.

“BESS đóng vai trò then chốt trong tích hợp năng lượng tái tạo, giúp cân bằng tải điện trong giờ cao điểm, tích trữ khi thừa điện, phát lại khi nhu cầu cao, góp phần ổn định lưới điện. Theo báo cáo của IRENA, công suất bổ sung hàng năm của hệ thống BESS toàn cầu tăng từ 0,1 GWh năm 2010 lên gần 96 GWh trong năm 2023, trong đó gần một nửa thuộc về Trung Quốc, khoảng 25% thuộc về Mỹ. Chi phí tích trữ điện bằng pin trong giai đoạn đó cũng giảm gần 90%, còn khoảng 270 USD mỗi kWh”, ông Toán chia sẻ.

Việc tích trữ điện bằng BESS ngày càng được sử dụng nhiều trong cân bằng hệ thống điện toàn cầu. Từ 2019-2023, tỷ lệ công suất BESS được sử dụng trong vai trò cân bằng lưới điện tăng gấp đôi, đạt 67%. Pin lithium-ion chiếm trên 90% tổng nhu cầu toàn cầu nhờ chi phí ngày càng rẻ, từ mức trên 800 USD/kWh xuống dưới 140 USD/kWh trong 10 năm qua. Nhiều quốc gia, như Ấn Độ, còn quy định bắt buộc các dự án điện tái tạo mới phải tích hợp pin chiếm ít nhất 10% công suất để giúp ổn định hệ thống điện.

Việt Nam hiện có trên 16,5 GW điện mặt trời (bao gồm điện mặt trời mái nhà) chiếm khoảng 20,5% tổng công suất nguồn điện, cùng hơn 5,1 GW điện gió chiếm 6,4%. Sự phát triển nhanh chóng của nguồn điện xanh trong giai đoạn 2017-2021 đem lại nhiều thành tựu nhưng cũng tạo ra nhiều thách thức đối với vận hành hệ thống điện do tính bất định, phụ thuộc thời tiết, quán tính quay thấp.

Việc huy động nguồn điện truyền thống để ưu tiên tận dụng điện mặt trời, điện gió ngày càng khó khăn, đòi hỏi hệ thống điện cần nhiều nguồn dự trữ phụ tải, chi phí truyền tải điện ngày càng lớn, còn mạng lưới phân phối đối mặt nhiều vấn đề kỹ thuật như quá tải, dao động tần số, đòi hỏi sơ đồ bảo vệ mới phù hợp với nguồn điện phân tán.

Dù Quy hoạch điện VIII đặt mục tiêu phát triển 300 MW hệ thống tích trữ điện bằng pin (BESS) vào năm 2030, nhưng khung pháp lý vẫn còn nhiều khoảng trống. Các vấn đề như quy chuẩn đấu nối, quy định về thị trường dịch vụ phụ trợ, cơ chế ưu tiên phát điện từ BESS còn chưa được ban hành. Các quy chuẩn về kỹ thuật, an toàn điện, phòng cháy chữa cháy vẫn còn thiếu, khiến nhiều nhà đầu tư còn e dè.

Theo TS. Dư Văn Toán: Cần có khung pháp lý chuẩn về quy chuẩn đấu nối, quy định về thị trường dịch vụ phụ trợ, cơ chế ưu tiên phát điện từ BESS.

Theo ông Toán, để phát triển BESS, cần có quy hoạch tổng thể, chi tiết về lưới điện, đất đai, hạ tầng viễn thông, cùng cơ chế ưu tiên tài chính như ưu đãi thuế, tín dụng xanh để thu hút nguồn lực tư nhân. Khi đó, BESS mới có thể phát huy vai trò trong việc tích trữ điện, giúp ngành điện Việt Nam thích ứng hiệu quả với mục tiêu Net-Zero vào 2050.

Bên cạnh vấn đề quy hoạch điện, vấn đề an toàn trong sản xuất, sử dụng, vận chuyển pin lithium ngày càng được nhiều chuyên gia quan tâm. Ông Hà Danh Quang, đại diện Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia, nhấn mạnh vai trò của pin lithium trong phát triển xanh, đặc biệt trong lĩnh vực giao thông điện, năng lượng tái tạo, thiết bị điện tử…

“Pin lithium ngày nay không chỉ là nguồn tích trữ điện, mà còn là ‘trái tim’ của hệ sinh thái năng lượng sạch. Khi thế giới đang chạy đua phát triển điện mặt trời, điện gió, điện tích trữ, pin lithium chính là công nghệ then chốt giúp tích trữ, điều tiết nguồn điện xanh đó”, ông Quang chia sẻ.

Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của pin lithium, vấn đề an toàn trong vận chuyển, lưu trữ ngày càng trở nên nghiêm trọng. Tiêu chuẩn UN 38.3 được thế giới áp dụng bắt buộc để chứng nhận an toàn vận tải của pin lithium, nhằm hạn chế nguy cơ cháy nổ trong quá trình vận chuyển bằng đường hàng không, hàng hải.

“Việc tuân thủ UN 38.3 giúp doanh nghiệp khẳng định mức độ an toàn của sản phẩm, tạo niềm tin với đối tác toàn cầu, mở ra cơ hội thâm nhập thị trường quốc tế. Khi đó, UN 38.3 không còn là quy định bắt buộc, mà trở thành ‘tấm giấy thông hành’ giúp doanh nghiệp phát triển dài hạn trong kỷ nguyên xanh”, ông Quang nhấn mạnh.

Việt Nam hiện có nhiều cơ quan cùng tham gia quản lý lĩnh vực pin lithium: Bộ Công Thương phụ trách BESS trên lưới điện, Bộ Khoa học & Công nghệ phụ trách pin di động, Bộ Giao thông Vận tải chịu trách nhiệm về pin trên phương tiện giao thông, Bộ Tài nguyên & Môi trường quản lý vấn đề xử lý pin thải. Để phát triển bền vững, cần có sự phối hợp chặt chẽ, thống nhất giữa các bộ ngành nhằm ban hành quy chuẩn tích hợp toàn diện.

Việc phát triển hệ thống pin tích trữ năng lượng tại Việt Nam được nhiều chuyên gia nhận định sẽ mang lại lợi ích to lớn giúp tích trữ nguồn điện dư thừa từ điện mặt trời, điện gió trong giờ thấp điểm, phát lại khi nhu cầu cao, tạo sự cân bằng trong hệ thống điện, giảm phát thải CO2...

Khi được tích hợp cùng mạng lưới điện, hệ thống BESS còn giúp tối ưu hiệu quả sử dụng nguồn điện xanh, tạo tiền đề giúp Việt Nam đạt mục tiêu Net-Zero phát thải khí nhà kính vào năm 2050. Để thực hiện thành công mục tiêu đó, ngoài khung chính sách rõ ràng, còn cần sự phối hợp, hành động quyết liệt từ cả chính quyền, doanh nghiệp trong nước, cùng nguồn lực tài chính, công nghệ từ đối tác quốc tế. Đây chính là thời điểm để Việt Nam tận dụng cơ hội, bứt phá trên con đường phát triển xanh, phát thải thấp, góp phần đảm bảo an ninh năng lượng và vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu.