Giải bài toán bất cập về giá điện

3 bất cập lớn về giá điện

Tại tọa đàm “Bảo đảm điện cho tăng trưởng - Yêu cầu và giải pháp" do Cổng Thông tin điện tử Chính phủ tổ chức sáng 7/5, ông Nguyễn Tiến Thỏa - nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá, Bộ Tài chính cho rằng, giá điện hiện nay có 3 bất cập lớn, mang tính bao trùm và có thể coi là điểm nghẽn.

Theo đó, giá điện chưa thực hiện theo cơ chế giá thị trường, trong nhiều năm qua không được tính đúng tính đủ các chi phí đầu vào để sản xuất ra 1 kWh, đồng thời chưa khắc phục được tình trạng mua cao bán thấp diễn ra trong nhiều năm.

Các chuyên gia cho rằng, giá điện cần hướng tới cơ chế thị trường (Ảnh minh họa)

Cùng đó, giá điện phải gánh quá nhiều mục tiêu. Thường giá điện phải bảo đảm để hỗ trợ ngành điện phát triển tăng trưởng ổn định, khuyến khích thu hút đầu tư nhưng cũng phải bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô, phải kiểm soát lạm phát, bảo đảm an sinh xã hội, sử dụng điện tiết kiệm.

“Những mục tiêu này hội tụ trong giá điện lại không đồng thuận 100% với nhau mà có những xung đột, giằng co nhau trong quá trình thực hiện. Để xử lý mối quan hệ, bảo đảm hài hòa giữa các mục tiêu này trong giá điện là rất khó, một số mục tiêu không thực hiện được”, ông Thỏa nói.

Đặc biệt, theo ông Thỏa, cơ chế bù chéo trong giá điện như bù chéo giữa các hộ sinh hoạt với nhau, giữa giá điện sinh hoạt và giá điện sản xuất, giá điện giữa các vùng miền khác nhau. Cơ chế này đã kéo dài quá lâu khiến Việt Nam không thể thực hiện được cơ chế giá thị trường đối với điện dẫn đến việc khó khuyến khích thu hút các thành phần kinh tế tham gia đầu tư phát triển nguồn và lưới điện. Đồng thời, không tạo áp lực mạnh để thực hiện chiến lược sử dụng điện tiết kiệm và hiệu quả, đặc biệt trong sản xuất kinh doanh, đổi mới công nghệ.

“Điều này còn khiến ngành điện luôn bị dòng tiền âm, có thể hiểu là lỗ. Điều đó có nghĩa là không cân đối được dòng tiền cho nên rất khó giúp ngành điện tái sản xuất, tái đầu tư và phát triển bền vững. Việc này cũng đe dọa đến mục tiêu bảo đảm an ninh năng lượng mà chúng ta đã đề ra”, ông Thỏa nhận xét.

Cần có lộ trình điều chỉnh giá điện hợp lý

Theo ông Thỏa, để khắc phục tồn tại trên, cần chuyển điều hành giá điện sang thực hiện theo cơ chế giá thị trường thông qua việc tính đúng, tính đủ giá điện và phải sửa biểu giá điện hiện hành để xử lý những bất cập.

“Công thức tính giá điện hiện nay cần phải bỏ chi phí khác đi. Chi phí khác bản chất là chi phí chưa được tính đúng tính đủ mà chúng ta phân bổ dần. Có những loại chi phí gọi là chi phí khác, ví dụ như chênh lệch tỉ giá. Cho nên công thức tính giá điện theo cơ chế thị trường phải tính lại, ví dụ như chi phí phát, chi phí truyền tải, chi phí bán lẻ, quản lý… Cần tính đủ chi phí và phải có lợi nhuận nhất định”, ông Thỏa gợi ý.

Về bù chéo giữa giá điện, ông Thỏa cho rằng cần phải bỏ và xử lý bằng chính sách khác về giá điện giữa các vùng miền cho phù hợp. Một điểm nữa là hiện nay trong giá điện vẫn thể hiện chính sách xã hội, cho nên trong điều hành tới cần tách bạch chính sách xã hội ra khỏi giá điện.

Việc cộng an sinh vào trong giá sẽ làm méo mó giá điện, do đó không nên cộng an sinh vào trong giá. Trước mắt, nếu làm được việc này, sẽ rất có ích với ngành điện.

Chuyên gia năng lượng Hà Đăng Sơn cũng cho biết, nếu so sánh giá điện trung bình tại Việt Nam với các nước trong khu vực và quốc tế, có thể thấy mức giá điện trung bình của Việt Nam đang ở ngưỡng tương đương với Trung Quốc và Ấn Độ. Mức giá này cao hơn một số quốc gia như Bangladesh hay Malaysia, những nước có lợi thế riêng như tài nguyên thủy điện (Bangladesh) hoặc dầu khí nội địa (Malaysia), từ đó có thể xây dựng cơ chế bù giá hiệu quả.

Ngược lại, nhiều quốc gia khác trong khu vực lại có giá điện cao hơn Việt Nam, ví dụ như Indonesia, Thái Lan, Campuchia, Singapore và Philippines. Riêng Singapore, giá điện hiện đã tiệm cận mức của Nhật Bản. Tại Thái Lan, sau cải tổ cơ chế giá điện, đặc biệt chuyển sang mô hình tính theo giờ, giá điện trung bình đã tăng mạnh so với 3-4 năm trước, thậm chí cao gấp rưỡi.

“Từ đó có thể thấy vấn đề không đơn giản chỉ là "giá điện tăng hay giảm", mà là làm thế nào để giá điện phản ánh đúng bản chất chi phí sản xuất, đảm bảo ổn định, bền vững trong đầu tư và vận hành hệ thống điện quốc gia. Nhiều quốc gia phát triển hiện cũng đang chuyển dần sang cơ chế thị trường trong xác lập giá điện minh bạch, đầy đủ yếu tố chi phí và gắn với xu hướng đầu tư năng lượng sạch.

Nếu Việt Nam duy trì mức giá điện thấp hơn chi phí thực tế trong thời gian dài, có thể tạo ra lợi thế cạnh tranh tạm thời cho sản xuất hoặc an sinh xã hội. Tuy nhiên, điều này tiềm ẩn nguy cơ mất cân bằng trong đầu tư hạ tầng, không đảm bảo cung ứng điện ổn định, thiếu bền vững về lâu dài.

Chính vì vậy, giải pháp căn cơ để tạo sự yên tâm cho nhà đầu tư là cần có lộ trình điều chỉnh giá điện hợp lý, minh bạch, phản ánh đúng chi phí, đồng thời có chính sách giảm thiểu tác động xã hội khi điều chỉnh. Việc này đòi hỏi sự hài hòa giữa mục tiêu an sinh và cơ chế thị trường”, ông Hà Đăng Sơn nêu quan điểm.

Theo ông Hà Đăng Sơn, giá điện thấp có thể tạo lợi thế tạm thời về an sinh xã hội hoặc chi phí đầu vào cho sản xuất. Tuy nhiên, nếu duy trì mức giá thấp không phản ánh đúng chi phí, sẽ gây ra rủi ro nghiêm trọng cho việc đảm bảo cung ứng điện lâu dài, làm suy giảm chất lượng hệ thống và hạn chế dòng vốn đầu tư.

Do đó, giải pháp căn cơ là cần một lộ trình điều chỉnh giá điện hợp lý, minh bạch, và tiệm cận thị trường, phản ánh đầy đủ các chi phí cấu thành, trong khi vẫn đảm bảo không tạo ra "cú sốc" về giá cho người dân và nền kinh tế. Việc cân bằng giữa thị trường hóa giá điện và ổn định xã hội là một bài toán khó nhưng bắt buộc phải giải.

“Hiện nay, theo quan sát của tôi, các tín hiệu từ phía Chính phủ đã tương đối rõ ràng. Việc ban hành các nghị định, cơ chế điều hành, và định hướng cải cách giá điện đang được triển khai tương đối đồng bộ”, ông Hà Đăng Sơn thông tin.

Ngoài ra, vị chuyên gia này cũng cho rằng cần môi trường pháp lý và chính sách sự minh bạch, nhất quán cho ngành điện.