Thách thức tài chính đang kìm hãm các nhà đầu tư vào năng lượng

PGS.TS Ngô Trí Long:

Tháo gỡ điểm nghẽn tài chính làm bàn đạp cho đầu tư

PGS.TS Ngô Trí Long - chuyên gia kinh tế - đã có những phân tích chi tiết về thách thức tài chính đối với các doanh nghiệp đầu tư vào năng lượng. Tiêu biểu như việc thiếu vốn dài hạn và rào cản vay ngân hàng ở các dự án năng lượng, đặc biệt là năng lượng tái tạo, yêu cầu vốn đầu tư lớn và thời gian thu hồi kéo dài (10-15 năm). Tuy nhiên, đa phần doanh nghiệp, đặc biệt là khu vực tư nhân lại khó tiếp cận nguồn vốn trung và dài hạn với chi phí hợp lý.

Lãi suất trong nước thường ở mức trên 10%/năm, kèm theo yêu cầu vốn tự có từ 30-40% và tài sản đảm bảo lớn. Trong khi đó, vốn quốc tế dù có lãi suất thấp hơn (4-5%) nhưng lại bị hạn chế bởi thiếu cơ chế bảo lãnh từ Chính phủ. Tình trạng này khiến không ít dự án lâm vào cảnh “đắp chiếu” sau giai đoạn FIT hết hiệu lực mà chưa có cơ chế giá mới.

Thách thức đến từ chi phí tài chính cao và thiếu hỗ trợ tín dụng xanh cũng đang làm khó các nhà đầu tư. Dù chủ trương phát triển năng lượng sạch đã được khẳng định trong Nghị quyết 55-NQ/TW và Quy hoạch tổng thể năng lượng quốc gia, nhưng các chính sách tín dụng ưu đãi vẫn chưa đủ mạnh. Đến cuối năm 2024, dư nợ tín dụng xanh chỉ chiếm chưa tới 5% tổng dư nợ quốc gia, trong đó năng lượng tái tạo chiếm tỷ trọng rất nhỏ. Doanh nghiệp không những không được ưu đãi lãi suất mà còn gặp khó khi thẩm định, do ngân hàng thiếu chuyên môn đánh giá dự án năng lượng xanh.

Việc thiếu khung pháp lý xanh minh bạch cũng là một trong những rào cản lớn bởi Việt Nam chưa có hệ thống phân loại dự án xanh rõ ràng, thiếu các tiêu chuẩn ESG để doanh nghiệp và ngân hàng cùng định hướng. Do đó, dù có tiềm năng và nhu cầu rất lớn, nhưng dòng vốn tín dụng xanh vẫn chưa chảy đúng nơi cần thiết.

Bên cạnh đó, doanh nghiệp thiếu công cụ phòng ngừa rủi ro tài chính trong thị trường điện cạnh tranh đang dần hình thành, sự biến động giá điện là điều không tránh khỏi. Tuy nhiên, hiện chưa có các công cụ tài chính phái sinh (hợp đồng tương lai, hợp đồng chênh lệch...) để giúp doanh nghiệp “hedging” rủi ro giá. Điều này khiến nhiều nhà đầu tư, đặc biệt trong điện gió, gặp khó trong huy động vốn trung và dài hạn, do không thể đảm bảo dòng tiền ổn định.

Một thách thức khác được PGS.TS Ngô Trí Long chỉ ra là bất cập về thuế và khấu hao. Mặc dù Luật Thuế Thu nhập doanh nghiệp có quy định khấu hao nhanh và ưu đãi thuế cho dự án xanh, nhưng mức khấu hao hiện hành (tối đa gấp đôi) vẫn chưa đủ hấp dẫn. Hơn nữa, việc thiếu hướng dẫn chi tiết và sự không nhất quán trong áp dụng giữa các địa phương đang làm giảm hiệu quả chính sách. Nhiều chi phí cải tạo tài sản để nâng cao hiệu suất năng lượng vẫn bị gộp vào nguyên giá và phải khấu hao theo khung thời gian thông thường.

Ngoài ra, hợp tác công - tư (PPP) chưa phát huy hiệu quả. Trong khi nhu cầu đầu tư vào hệ thống điện lên tới 136 tỷ USD trong giai đoạn 2024-2030, phần đóng góp từ khu vực tư nhân vẫn hạn chế do thiếu cơ chế chia sẻ rủi ro, như bảo lãnh doanh thu, hỗ trợ lãi suất hay bảo lãnh tỉ giá.

Thách thức đến từ chi phí tài chính cao và thiếu hỗ trợ tín dụng xanh cũng đang làm khó các nhà đầu tư năng lượng

Thiết kế hệ sinh thái tài chính xanh quốc gia để chuỗi cung ứng năng lượng bứt phá

Để tháo gỡ các điểm nghẽn tài chính cho doanh nghiệp ngành năng lượng, chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long cho rằng cần một loạt cải cách mang tính hệ thống và dài hạn. Cụ thể, ông đã đưa 6 đề xuất:

Thứ nhất, thiết lập Quỹ chuyển dịch năng lượng quốc gia. Đây là công cụ tài chính phi ngân sách, có nhiệm vụ cấp tín dụng ưu đãi, bảo lãnh rủi ro và hỗ trợ kỹ thuật cho các doanh nghiệp đầu tư công nghệ tiết kiệm năng lượng. Quỹ cần có cơ chế minh bạch về quản lý, đo lường - báo cáo - xác minh (MRV), được cấp vốn từ ngân sách nhà nước kết hợp ODA, trái phiếu xanh và tín chỉ carbon.

Thứ hai, ban hành cơ chế tín dụng xanh chi tiết. Ngân hàng Nhà nước cần xây dựng thông tư riêng hướng dẫn về tín dụng xanh, với tiêu chí phân loại dự án, ưu đãi lãi suất và cơ chế bảo lãnh rủi ro tín dụng. Đồng thời, thiết lập hệ thống KPI đánh giá tỷ trọng tín dụng xanh trong các ngân hàng, gắn với ưu đãi tăng trưởng tín dụng hoặc miễn giảm phí.

Thứ ba, cải cách chính sách thuế và khấu hao. Cần mở rộng áp dụng khấu hao nhanh lên đến 3 lần đối với tài sản công nghệ cao, đặc biệt là lưu trữ điện và lưới thông minh. Bên cạnh đó, nên áp dụng tín dụng thuế (tax credit) như nhiều quốc gia phát triển đang triển khai thay vì chỉ miễn giảm thuế thu nhập doanh nghiệp một cách chung chung.

Thứ tư, miễn giảm thuế nhập khẩu và tiền thuê đất. Đối với thiết bị tiết kiệm năng lượng hoặc không sản xuất được trong nước, cần áp dụng miễn thuế nhập khẩu và rút gọn thủ tục hành chính. Miễn giảm tiền thuê đất trong 3-5 năm đầu là chính sách phù hợp để giảm áp lực đầu tư ban đầu cho doanh nghiệp điện gió, điện mặt trời.

Thứ năm, phát triển công cụ tài chính phòng ngừa rủi ro. Việt Nam cần xây dựng khung pháp lý cho các công cụ như hợp đồng tương lai giá điện, hợp đồng chênh lệch (CfD) và bảo hiểm doanh thu dự án điện. Những cơ chế này sẽ tạo điều kiện để doanh nghiệp ổn định dòng tiền, nâng cao uy tín tín dụng và huy động vốn quốc tế hiệu quả hơn.

Thứ sáu, đẩy mạnh hợp tác công - tư minh bạch. Cần thiết kế các mô hình PPP rõ ràng, chia sẻ rủi ro giữa Nhà nước và doanh nghiệp thông qua bảo lãnh tỉ giá, cam kết mua điện dài hạn và cơ chế đấu thầu minh bạch. Đồng thời, thiết lập ngân sách Nhà nước hàng năm (0,2-0,4% GDP) dành riêng cho hỗ trợ đầu tư tư nhân vào năng lượng sạch.

Diệu Phương